"गणितसारसंग्रह": अवतरणों में अंतर

छो Bot: अंगराग परिवर्तन
पंक्ति 1:
'''गणितसारसंग्रहः''' [[भारतीय गणितज्ञ]] [[महावीराचार्य]] द्वारा [[संस्कृत]] भाषा में रचित एक गणित ग्रन्थ है।
 
== संरचना ==
# संज्ञाधिकारः (Terminology)
# परिकर्मव्यवहारः (Arithmetical operations)
# कालासवर्णव्यवहारः (Fractions)
# प्रकीर्णकव्यवहारः (Miscellaneous problems)
# त्रैराशिकव्यवहारः (Rule of three)
# मिश्रकव्यवहारः (Mixed problems)
# क्षेत्रगणितव्यवहारः (Measurement of Areas)
# खातव्यवहारः (calculations regarding excavations)
# छायाव्यवहारः (Calculations relating to shadows)
 
== गणितशास्त्रप्रशंसा ==
गणितसारसंग्रहः के 'संज्ञाधिकारः' में मंगलाचरण के पश्चात महावीराचार्य ने बड़े ही मार्मिक ढंग से [[गणित]] की प्रशंशा की है।
:लौकिके वैदिके वापि तथा सामयिकेऽपि यः ।
पंक्ति 43:
'''अर्थ''': लौकिक, वैदिक तथा सामयिक में जो व्यापार है वहाँ सर्वत्र संख्या का ही उपयोग होता है। कामशास्त्र, अर्थशास्त्र, गन्धर्वशास्त्र, गायन, नाट्यशास्त्र, पाकशास्त्र, आयुर्वेद, छन्द, अलंकार, काव्य, तर्क, व्याकरण आदि में तथा कलाओं में समस्त गुणों में गणित अत्यन्त उपयोगी है। सूर्य आदि ग्रहों की गति ज्ञात करने में, देश और काल को ज्ञात करने में सर्वत्र गणित अंगीकृत है। द्वीपों, समूहों और पर्वतों की संख्या, व्यास और परिधि, लोक, अन्तर्लोक, स्वर्ग और नरक के निवासी, सब श्रेणीबद्ध भवनों, सभा एवं मन्दिरों के निर्माण गणित की सहायता से ही जाने जाते हैं। अधिक कहने से क्या प्रयोजन? तीनों लोकों में जो भी वस्तुएँ हैं उनका अस्तित्व गणित के बिना नहीं हो सकता।
 
== गणक के गुण ==
गणितसारसंग्रह के संज्ञाधिकार के अन्त में महावीराचार्य ने गणकों (गणितज्ञों) के ८ गुण गिनाए हैं-
 
पंक्ति 49:
 
: लघुकरणोहापोहानालस्यग्रहणधारणोपायैः ।
: व्यक्तिकराङ्कविशिष्टैर् गणकोऽष्टाभिर् गुणैर् ज्ञेयः ।। <br />
( लघुकरण , उह , अपोह , अनालस्य , ग्रहण, धारण , उपाय, व्यक्तिकरांकविशिष्ट - इन आठ गुणों से गणक को जाना जाता है।)
 
:“A mathematician is to be known by eight qualities: conciseness, inference, <br /> confutation, vigour in work and progress, comprehension, concentration of mind and <br /> by the ability of finding solutions and uncovering quantities by investigation.”
 
== बाहरी कड़ियाँ ==
* [http://ia700300.us.archive.org/11/items/gaitasrasagraha00mahvuoft/gaitasrasagraha00mahvuoft.pdf गणितसारसंग्रह]
 
* [http://www.new.dli.ernet.in/rawdataupload/upload/insa/INSA_1/20005af8_17.pdf गणितसारसंग्रह पर कुछ विचार] (बीएस जैन)
 
{{भारतीय गणित}}