"खेल द्वारा शिक्षा": अवतरणों में अंतर
Content deleted Content added
Sanjeev bot (वार्ता | योगदान) छो बॉट: आंशिक वर्तनी सुधार। |
टैग: मोबाइल संपादन मोबाइल वेब संपादन |
||
पंक्ति 210:
लेकिन वाइगोत्स्की का कहना है कि खेल में बच्चे केवल मनमाना व्यवहार नहीं करते। ‘मम्मी-मम्मी के खेल में और ‘टीचर-टीचर’ के खेल में बच्चे अन्तर करते हैं। हर भूमिका के अनुसार भिन्न मुद्राएं, भिन्न वेषभूषा, यहां तक कि भाषा भी भिन्न होती है। खेल के आरंभिक चरणों में वे इन अन्तरों से अवगत नहीं होते, लेकिन चार वर्ष की उम्र के अधिकांश बच्चे दिखा देते हैं कि वे किसी भूमिका के निर्वाह में होने वाली ग़लतियों के प्रति अत्यन्त संवेदनशील होते हैं और अक्सर एक दूसरे को सुधारते भी हैं, मम्मी ब्रीफकेस लेकर चलती हैं, ’‘तुम टीचर हो तो बच्चों को बैठना पड़ेगा,’’ ‘‘टीचर किताब को ऐसे पढ़ती हैं’’ इत्यादि। बच्चे मज़ाक की तरह भूमिका के नियमों का उल्लंघन भी करते हैं। तीन वर्ष का टोबी ऊंची कुर्सी पर चढ़कर कहता है, ‘‘अब मैं डैडी हूं।’’ फिर वह ठहाका लगा कर हंसता और कहता है, "डैडी अब अपनी ऊँची कुर्सी पर बैठ नहीं सकते।"
<span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">==विकास पर खेल का प्रभाव== पश्चिम में हाल के अनुसंधनों का जो सारांश स्मालेनस्की और शेफात्या ने दिया है उसके संकेत के अनुसार नाटकीय खेल के विकास से संज्ञानात्मक और सामाजिक विकास के अलावा स्कूल संबध कौशलों को भी लाभ पहुँचता है।</span> == विकासावरील खेळांचा प्रभाव == पश्चिमेकडील अलीकडील शोधांच्या इशार्यानुसार, स्मॉलन्स्की आणि शेफाटा यांनी नाट्यमय खेळांच्या विकासास प्रोत्साहन दिले आहे, संज्ञानात्मक आणि सामाजिक विकासाव्यतिरिक्त शालेय कौशल्यदेखील लाभदायक आहेत.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">उदाहरण के लिए शाब्दिक अभिव्यक्ति, शब्द-भण्डार, समझ, अवधान की अवधि, कल्पनाशीलता, एकाग्रता, आवेश पर नियंत्रण, जिज्ञासा, समस्या-समाधान की और अधिक युक्तियां, सहयोग, सहानुभूति और सामूहिक भागीदारी इनमें शामिल हैं।</span> उदाहरणार्थ, अक्षरशः शब्दशः अभिव्यक्ति, शब्द-स्टोअर, समजणे, लक्ष कालावधी, कल्पनाशक्ती, एकाग्रता, उत्कटतेचे नियंत्रण, उत्सुकता, समस्या सोडवणे, सहकार, सहानुभूती आणि सामूहिक सहभाग यावर अधिक टिपा आहेत.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">वाइगोत्स्कीवादियों ने उन क्रियातंत्रों की जांच की है जिनके द्वारा खेल विकास को प्रभावित करता हैं।</span> विगॉस्स्केस्टांनी अशा पद्धतींची तपासणी केली आहे ज्याद्वारे नाटक विकासावर परिणाम करतो.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">उदाहरण के लिए मैन्यूल के और इस्तोमिना ने देखा है कि अधिगम की अन्य गतिविधियों की अपेक्षा खेल के दौरान बच्चों के मानसिक कौशल उच्चतर स्तर पर होते हैं।</span> उदाहरणार्थ, मॅन्युअल आणि इस्तोमिना यांनी पाहिले आहे की शिकण्याच्या अन्य उपक्रमांच्या तुलनेत मुलांच्या मानसिक कौशल्याचा उच्च पातळीवर खेळ आहे.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">वाइगोत्स्की ने इसे '''निकट विकास क्षेत्र''' (निविक्षे/ Zone of Proximal Development - ZPD ) के उच्चतर स्तर की तरह पहचाना है।</span> व्हिगोत्स्कीने ती 'जवळच्या विकासाच्या क्षेत्रा'च्या उच्च पातळीच्या रूपात ओळखली आहे (ZPD).</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">[[मैन्यूल]] के ने पाया कि बाकी की अपेक्षा खेल के समय बच्चों का आत्म-नियंत्रण उच्चतर स्तर पर होता है।</span> [[मुनेयुल]] असे आढळून आले की खेळांच्या वेळी इतर खेळांपेक्षा मुलांचे आत्म-नियंत्रण उच्च पातळीवर होते.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">एक लड़के को जब खेल में निगरानी रखने का काम दिया गया तो वह जितनी देर तक ध्यान को एकाग्र रखते हुए अपनी जगह पर टिका रहा उतनी देर तक वह शिक्षक द्वारा बताए काम पर ध्यान नहीं रख पाता।</span> जेव्हा एका मुलास मुलांवर देखरेख ठेवण्याचे काम दिले जात असे, तेव्हापासून जेव्हा त्याने त्याच्याकडे लक्ष केंद्रित केले, तेव्हा तो शिक्षकाने सांगितल्याप्रमाणे काम करता आले नाही.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">[[इस्तोमिना]] ने तुलना करके देखा कि प्रयोगशाला में एक समतुल्य स्थिति की अपेक्षा बच्चे 'किराने की दुकान' का खेल खेलते समय कितनी चीजें याद रख पाते हैं।</span> [[इस्टोमिना]] प्रयोगशाळेतील समकक्ष स्थानापेक्षा एक 'किरकोळ स्टोअर' खेळ खेळताना मुलाला किती गोष्टी आठवल्या जाऊ शकतात याची तुलना केली.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">बच्चों को शब्दों की एक सूची याद करने के लिए दी गयी थी।</span> मुलांना लक्षात ठेवण्यासाठी शब्दांची यादी दिली गेली.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">खेल की नाटकीय स्थिति में, किराने की दुकान का खेल खेलते समय बच्चों को यह सूची दी गयी और प्रयोगशाला में परीक्षा की स्थिति में मैन्यूल के ने पाया कि नाटकीय खेल की स्थिति में बच्चों को ज्यादा संख्या में चीजें याद रहीं।</span> खेळाच्या नाट्यमय परिस्थितीत, या सूचीत किराणा दुकानातील खेळताना आणि प्रयोगशाळेतील परीक्षेच्या बाबतीत मॅन्युअलने हे पुस्तक दिले होते, नाट्य क्रीडा स्पर्धेत मुलांनी बर्याच गोष्टी लक्षात ठेवल्या.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">वाइगोत्स्की के अनुसार खेल विकास को तीन तरीके से प्रभावित करता है : *(१) खेल बच्चे के निकट-विकास-क्षेत्र का निर्माण करता है।</span> विगोत्स्कीच्या मते, खेळ तीन प्रकारे विकास प्रभावित करतो: * (1) हा खेळ मुलांच्या जवळ-विकास-क्षेत्रावर निर्माण करतो.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">*(२) खेल कार्य और वस्तुओं को विचार से अलग करने का काम करता है।</span> * (2) खेळ कार्य करते आणि कल्पना पासून वस्तू वेगळे.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">*(३) खेल आत्मनियंत्रण के विकास में सहायक होता है।</span> * (3) हा खेळ सेल्फ-कंट्रोलच्या विकासास मदत करतो.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">===निकट विकास क्षेत्र का निर्माण=== वाइगोत्स्की के अनुसार खेल बच्चे के लिए निकट-विकास-क्षेत्र का निर्माण भी करता है।</span> === जवळील विकासाचे क्षेत्रफळ === विगोत्स्कीच्या मते, खेळ देखील मुलासाठी जवळ-विकास-क्षेत्र तयार करतो.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">खेल में बच्चा हमेशा अपनी आयु से अधिक और अपने दैनिक व्यवहार के स्तर से ऊपर उठकर बर्ताव करता है, मानो खेल के दौरान वह खुद अपने कद से हाथ भर ऊँचा हो गया हो।</span> गेममध्ये, मुल नेहमीच त्याच्या वयापेक्षा आणि रोजच्या वागणूकीपेक्षा जास्त वर्तन करते, जसे की खेळ दरम्यान, त्याने स्वत: त्याच्या उंचीवर वाढले आहे.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">खेल के भीतर विकास की सारी प्रवृŸायां, मानो आतशी शीशे के फोकस में, सारभूत रूप से मौजूद रहती हैं ;</span> खेळ आत विकास सर्व विकासात्मक रीती, जसे काचेच्या फोकस मध्ये, सध्या उपस्थित आहेत;</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">मानो बच्चा अपने सामान्य स्तर से ऊपर छलांग लगाने को तत्पर हो।</span> जसे की मूल त्याच्या सामान्य पातळीवरून उडी मारण्यास तयार आहे.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">खेल और विकास के संबंध की तुलना शिक्षा और विकास के संबंध से की जा सकती है।</span> क्रीडा आणि विकास यांच्यातील संबंधांची तुलना शिक्षण आणि विकासाशी करता येईल.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">खेल विकास का स्रोत है और निविक्षे की रचना करता है।</span> खेळ हा विकासाचा स्त्रोत आहे आणि निरीक्षक तयार करतो.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">खेल की केवल विषयवस्तु ही निकट विकास क्षेत्र को परिभाषित नहीं करती है।</span> गेमचा एकमेव विषय जवळच्या विकास क्षेत्राला परिभाषित करत नाही.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">खेलने के लिए बच्चा जिस मानसिक प्रक्रिया में संलग्न होता है वह निविक्षे की रचना करती है।</span> मुलाला खेळण्याची मानसिक प्रक्रिया एक पर्यवेक्षक भूमिका बजावते.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">बच्चा निकट विकास क्षेत्र के उच्चतर स्तर पर काम कर सके इसके लिए कल्पित स्थितियों से प्राप्त भूमिकाएं, नियम तथा प्रेरणा सहायक सिद्ध होते हैं।</span> मुलाला नजीकच्या विकास क्षेत्रात उच्च पातळीवर काम करता येते हे सिद्ध करण्यासाठी, गृहीत परिस्थितीतील भूमिका, नियम आणि प्रेरणा हे सिद्ध करणे.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">यदि हम खेल और खेल के बाहर की स्थितियों में बच्चे के व्यवहारों की तुलना करेंगे तो हमें निकट विकास क्षेत्र (निविक्षे) के उच्चतर तथा निम्नतर स्तर दिखाई देंगे।</span> जर आपण मुलांच्या वर्तणुकीची तुलना क्रीडा व आउट-प्लेिंग परिस्थितीशी केली तर आपण जवळच्या विकास क्षेत्राच्या (सर्वेक्षणांचे) उच्च आणि खालच्या पातळी पाहू शकाल.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">खेल के बाहर या वास्तविक जीवन की स्थिति में, एक जनरल स्टोर में लुई एक टॉफी चाहता है।</span> क्रीया किंवा वास्तविक जीवनाबाहेर सर्वसाधारण दुकानात, लुई टॉफी हवी आहेत</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">उसकी माँ मना कर देती है।</span> तिची आई नकार देते</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">वह रोने लगता है।</span> तो रडत आहे</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">वह अपने व्यवहार को नियंत्रित नहीं कर पाता है।</span> तो त्याच्या वागणुकीवर नियंत्रण ठेवू शकत नाही.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">टॉफी की चाह के लिए उसकी प्रतिक्रिया स्वतःचलित है।</span> टोफीच्या इच्छेबद्दल त्यांचे प्रतिपादन स्वयंपूर्ण होते.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">वह कहता भी है, मुझसे रुलाई रुक नहीं रही है।</span> ते म्हणाले, मी रुलाला थांबविले नाही.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">खेल में वह अपने व्यवहार को नियंत्रित कर सकता है क्योंकि वह परिवार की कल्पित स्थिति को नियंत्रित कर सकता है।</span> खेळ मध्ये, तो त्याच्या वर्तन नियंत्रित करू शकता कारण तो कुटुंबातील कल्पनारम्य नियंत्रित करू शकतो.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">वह जनरल स्टोर जाने और न रोने का नाटक कर सकता है।</span> तो सामान्य स्टोअरमध्ये जाऊ नये आणि रडत नाही असे भासवू शकतो.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">वह रोने और रुलाई रोक लेने का नाटक कर सकता है।</span> तो रोइंग थांबवू नका आणि रुइला थांबवू शकता.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">वास्तविक स्थिति की अपेक्षा नाटक उसे ऐसे उच्चतर स्तर पर काम करने का अवसर दे सकता है।</span> नाटक त्यांना वास्तविक परिस्थितीपेक्षा अशा उच्च पातळीवर काम करण्याची संधी देऊ शकते.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">उदाहरण के लिए पांच साल की जेसिका अपनी कक्षा में समूह के साथ दायरे में बैठने के समय दिक्कत महसूस करती है।</span> उदाहरणार्थ, पाच वर्षांच्या जेसिकाला तिच्या समूहाच्या वर्गात बसून कष्ट घेणे कठीण वाटते.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">वह अन्य बच्चों पर लदती और साथवाले बच्चे से बात करती रहती है।</span> ती इतर मुलांबद्दल बोलत असते आणि तिच्या सोबत्याशी बोलत असते.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">शिक्षक के शाब्दिक इशारों और मदद के बावजूद वह तीन मिनट से अधिक सीधी बैठ ही नहीं सकती।</span> शिक्षकांच्या जेश्चर आणि मदतीशिवाय, तो सरळ तीन मिनिटांपेक्षा सरळ बसू शकत नाही.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">इसके विपरीत जब वह अपने दोस्तों के साथ स्कूल-स्कूल खेल रही होती है तब वह दायरे में बैठने वाले अभ्यास में काफी देर स्थिर बैठ लेती है।</span> उलटपक्षी, जेव्हा ते आपल्या मित्रांसोबत शाळा-शाळेत खेळत असतात, तेव्हा ते क्षेत्रामध्ये व्यायाम करताना बरीच वेळ घालवतात.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">अच्छी छात्रा होने का नाटक करते समय वह ध्यान को एकाग्र करके दिलचस्पी लेने का नाटक दस मिनट तक कर सकती है।</span> एक चांगला विद्यार्थी असल्याचा भास करताना, तो दहा मिनिटांसाठी ध्यान केंद्रित करून व्याजासाठी नाटक करू शकतो.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">इस प्रकार खेल उसे भूमिकाएं, नियम और स्थिति प्रदान करता है जो उसके लिए उच्चतर स्तर पर ध्यान एकाग्र करना और दिलचस्पी लेना संभव बनाता है, जैसा कि वह इस अवलम्ब के बिना नहीं कर पाती।</span> म्हणूनच, खेळ ही आपली भूमिका, नियम आणि स्थिती प्रदान करते ज्यामुळे हे लक्ष केंद्रित करणे आणि उच्च पातळीवर व्याज घेणे शक्य होते, कारण हे पुरस्कार न देता.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">यदि बच्चे को खेल का अनुभव नहीं मिलता तो हमारे विचार से उसके संज्ञानात्मक, भावात्मक तथा सामाजिक विकास को हानि पहुंचेगी।</span> एखाद्या मुलाला क्रीडाचा अनुभव येत नसल्यास, आपले विचार त्याच्या संज्ञानात्मक, भावनिक आणि सामाजिक विकासाला हानी पोहोचवू शकतात.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">वाइगोत्स्की के शिष्यों लियोन्त्येव (Dmitry Leontiev) और एलकोनिनने (Daniil El'konin) उनके इस विचार को परिष्कृत करके यह अवधारणा बनाई कि खेल एक प्रमुख गतिविधि है।</span> विगोत्स्कीचे शिष्य, दिमित्री लियोटिइएव्ह आणि डॅनियल एल'कोनीन यांनी ही संकल्पना त्यांच्या विचाराने परिष्कृत करून या खेळाला एक प्रमुख क्रियाकलाप बनविले.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">उनका कहना है कि तीन से छः वर्ष के बच्चों के विकास के लिए खेल एक अत्यन्त महत्वपूर्ण गतिविधि है।</span> ते म्हणतात की हा खेळ तीन ते सहा वर्षांपासून मुलांच्या विकासासाठी एक अतिशय महत्त्वाचा क्रियाकलाप आहे.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">इस दौर में बच्चे विभिन्न गतिविधियों से लाभ पाते हैं किन्तु, लियोन्त्येव और एलकोनिन का विश्वास था कि इस आयु के लिए खेल की भूमिका अनूठी है जिसका स्थान अन्य कोई गतिविधि नहीं ले सकती है।</span> या काळात मुले विविध उपक्रमांपासून लाभ देतात, परंतु ल्यंटाययेव्ह आणि एलकोनिन असा विश्वास करतात की या वयात खेळांची भूमिका अद्वितीय आहे, ज्याचे स्थान इतर कोणत्याही गतिविधी घेता येत नाही.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">''एक आतशी शीशे के फोकस में '' कहने से वाइगोत्स्की का तात्पर्य था कि अधिगम की तथा अन्य गतिविधियों की अपेक्षा खेल में नई विकासमान दक्षताएं पहले प्रकट होती हैं।</span> विगोत्स्की म्हणजे "एखाद्या आंतरिक ग्लासवरील फोकस" मध्ये, नवीन उत्क्रांतीची कौशल्ये शिकण्यापेक्षा आणि अन्य क्रियाकलापांपेक्षा प्रथम खेळ दिसून येतात.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">अतः चार साल की उम्र में बच्चे की आगामी संभावनाओं की भविष्यवाणी के लिए खेल जितना उपयुक्त है उतना अक्षर पहचानने जैसी अकादमिक गतिविधियां नहीं।</span> म्हणून चार वर्षे वयोगटातील मुलांचे आगामी भविष्य वर्तवण्याबद्दल वर्णने म्हणून वर्ण ओळखणे यासारख्या शैक्षणिक उपक्रम आहेत.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">चार साल के बच्चे के खेल में हम एक उच्चतर स्तर पर उसकी ध्यान, प्रतीकन और समस्या के समाधान की क्षमताओं का निरीक्षण कर सकते हैं।</span> चार वर्षाच्या मुलाच्या खेळाप्रमाणे, आम्ही या समस्येचे निराकरण करण्यासाठी उच्च पातळीवर त्याचे लक्ष, निष्ठा आणि क्षमता पाहू शकतो.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">हम वस्तुतः आगामी कल के बच्चे को देख रहे होते हैं।</span> आम्ही अक्षरशः आगामी उद्याच्या मुलाकडे पहात आहोत.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">=== विचार को कार्य और वस्तु से अलग करना=== खेल में बच्चे बाहरी यथार्थ की अपेक्षा आन्तरिक विचार के अनुसार कार्य करते हैं।</span> === काम आणि वस्तूंकडून कल्पना विभक्त करणे === बाह्य प्रत्यक्षात ऐवजी अंतर्गत विचारांनुसार खेळ खेळू शकतात.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">''बच्चा एक चीज़ देखता है, पर जो देखता है उसकी तुलना में भिन्न प्रकार से व्यवहार करता है।</span> "मुल एक गोष्ट पाहते, परंतु जे पाहते त्यापेक्षा वेगळे वागते.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">एक स्थिति आ जाती है जब बच्चा अपने देखे हुए से स्वतंत्र होकर व्यवहार करने लगता है।'' चूंकि खेल में एक वस्तु को दूसरी का स्थानापन्न बनाने की आवश्यकता होती है, बच्चा, वस्तु के विचार या अर्थ को वस्तु से अलग करने की शुरूआत कर देता है।</span> जेव्हा एखादी व्यक्ती ऑब्जेक्टच्या प्रतिबंधाची गरज असते तेव्हा मुलाला त्याच्या ऑब्जेक्टची कल्पना किंवा वस्तू वेगळे करणे सुरू होते. देते</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">जब वह एक ब्लॉक को नाव की तरह इस्तेमाल करता है तो 'नावपन' का विचार वास्तविक नौका से अलग हो जाता है।</span> बोट म्हणून तो ब्लॉक वापरत असताना, 'बोटमन' ची कल्पना प्रत्यक्ष नौकापासून वेगळी केली जाते.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">जब ब्लॉक को एक नौका बनाना हो तो वह नौका की जगह ले लेता हैं।</span> जेव्हा ब्लॉक बोट करावयाचा असतो, तेव्हा ती बोटच्या जागी घेते.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">जैसे-जैसे प्रीस्कूल के बच्चे बड़े होते जाते हैं, वैसे-वैसे इस तरह स्थानापन्न बनाने की उनकी क्षमता में लचीलापन बढ़ता जाता है।</span> प्रीस्कूल जुने मुलांना त्यांच्या आवडीनुसार लवचिकता वाढते.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">अंततः एक साधारण इशारे से या 'मान लो' कहने भर से वस्तुओं को प्रतीकों में बदला जा सकता है।</span> अखेरीस, ऑब्जेक्ट एक साध्या संकेत किंवा "घ्या 'असे म्हणत असलेल्या चिन्हात रूपांतरीत केले जाऊ शकतात.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">अर्थ का वस्तु से पृथक्करण अमूर्त विचार तथा अमूर्त चिन्तन की तैयारी है।</span> अर्थ अर्थ पासून वेगळे अमूर्त कल्पना आणि गोषवारा विचार तयार आहे.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">अमूर्त चिन्तन में हम वास्तविक जगत की ओर इशारा किये बिना अपने विचारों तथा अवधारणाओं का मूल्यांकन, इस्तेमाल तथा संचालन करते है।</span> अमूर्त विचाराने आपण वास्तविक जगाकडे लक्ष न देता आमचे विचार आणि संकल्पनांचे मूल्यमापन, वापर आणि चालवतो.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">वस्तु को अवधारणा से अलग करने की यह क्रिया लेखन की ओर संक्रमण की तैयारी है, जहां शब्द अपने द्वारा सूचित वस्तु जैसा कुछ नहीं होता।</span> संकल्पना पासून ऑब्जेक्ट विभक्त करण्याची ही कृती लिखित स्वरूपात बदलण्याची तयारी आहे, जिथे शब्द ऑब्जेक्ट सारखे नसून त्याच्याद्वारे सूचित केले आहे.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">अंत में व्यवहार वस्तु द्वारा संचालित नहीं रह जाता, अब वह प्रतिक्रियात्मक नहीं है।</span> अखेरीस, वर्तन ऑब्जेक्ट द्वारे ऑपरेट होत नाही, ते आता रिऍक्टिव नाही</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">वस्तुओं का प्रयोग दूसरी अवधारणाओं को समझने के लिए उपकरण के रूप में किया जा सकता है।</span> इतर संकल्पना समजून घेण्यासाठी वस्तूंचा वापर साधने म्हणून केला जाऊ शकतो.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">ब्लॉकों का प्रयोग ब्लॉकों की तरह न करके बच्चा उनका प्रयोग किसी समस्या के समाधान के लिए, जैसे गणित में सहायता सामग्री की तरह करने लगता है।</span> अवरोध म्हणून अवरोधकांचा वापर न करता, बालक त्यांना समस्या सोडवण्यासाठी वापरते, जसे की गणितातील मदत सामग्री.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">=== आत्म-नियंत्रण का विकास=== चूंकि खेल-विशेष की विषयवस्तु के अनुसार भूमिकाओं और नियमों का निर्वाह करना होता है अतः बच्चों के लिए अपने व्यवहार पर रोक और नियंत्रण जरूरी होता है।</span> === आत्म-नियंत्रण विकास === त्यामुळे स्पोर्ट्स स्पेशलच्या थीमनुसार भूमिका व नियम दिले जातात, म्हणूनच मुलांना त्यांचे वर्तन थांबवणे आणि नियंत्रित करणे आवश्यक आहे.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">खेल में बच्चे मनमानी नहीं कर सकते, उन्हें स्थिति के अनुसार कार्य करना होगा।</span> गेममधील मुले अनियंत्रित नसतील, त्यांना परिस्थितीनुसार कार्य करावे लागते.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">ढाई वर्ष का लुई घर-घर खेल रहा है और किसी शिशु की तरह रो रहा है।</span> दीड वर्षीय लू घरगुती खेळत आहेत आणि बाळ असल्यासारखा रडत आहे.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">शिशु की तरह भूमिका होने में यह निहित है कि रोते हुए लुई को पिता जब पुचकारे तो वह चुप हो जाए।</span> मुलाच्या भूमिकेतील हे मूळचे आहे की, पित्याच्या रडण्याने मोठ्याने ओरडत असताना ते शांत होतील.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">उसका व्यवहार चोट की प्रतिक्रिया में नहीं है।</span> त्याच्या वागणुकीला दुखापतीच्या उत्तरासाठी नाही.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">वह खेल की स्थिति से निकला है इस रुलाई में उसी समझ-बूझ की आवश्यकता है जिसका प्रयोग उच्चतर मानसिक कार्यां में किया जाता हैं अतः खेल वह संदर्भ प्रदान करता है जिसमें लुई समझे-बूझे व्यवहार का अभ्यास कर सकता है ;</span> हेच या गेमची परिस्थिती आहे, या रायालीला त्याच मानसिक मानसिक क्रियाकलापांमध्ये वापरली जाणारी समान समज असणे आवश्यक आहे, त्यामुळे खेळ संदर्भात ज्यामध्ये लुईस वागणुकीचे व्यवहार समजू शकतो;</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">इससे प्रकट होता है कि वह अपने व्यवहार पर काबू पा सकता है।</span> तो त्याच्या वागणुकीवर मात करू शकतो हे दर्शविते.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">अन्य संदर्भों की अपेक्षा खेल में अधिक महत्वपूर्ण ढंग से नियंत्रण और समझ-बूझ की आवश्यकता होती है, अतः खेल उच्चतर मानसिक कार्यों के लिए निविक्षे का निर्माण करता है।</span> खेळ इतर संदर्भांपेक्षा अधिक महत्त्वाचे म्हणजे नियंत्रण आणि समजून घेणे आवश्यक आहे, त्यामुळे गेम उच्च मानसिक कार्यांसाठी एक सर्वेक्षण तयार करते.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">;खेल का विकास-मार्ग वाइगोत्स्की के सभी विद्यार्थियों में से केवल एकलोनिन ने ही अपने शोध को खेल पर केन्द्रित किया।</span> ; खेळाचा विकास; विगोत्स्कीच्या विद्यार्थ्यांपैकी फक्त एक, केवळ एकांकिका या गेमवर आपला शोध केंद्रित झाला.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">शोध के द्वारा इन्होंने बडे़ बच्चों की अधिगम की गतिविधियों के विकास और खेल के बीच संबंध दिखाने का प्रयास किया।</span> संशोधनाव्दारे त्यांनी मोठ्या मुलांच्या कृती आणि खेळांच्या विकासाचा विकास यांच्यातील संबंध दर्शविण्याचा प्रयत्न केला.</span> <span class="notranslate" onmouseover="_tipon(this)" onmouseout="_tipoff()"><span class="google-src-text" style="direction: ltr; text-align: left">एलकोनिन ने लियोन्त्येव की प्रमुख गतिविधियों की अवधारणा को विस्तृत किया और उन विशेषताओं को भी चिह्नित किया जो खेल को एक प्रमुख गतिविधि बनाती हैं।</span> एलकॉनिनने लेँन्टीजच्या मुख्य कृतींची संकल्पना विस्तारित केली आणि वैशिष्ट्यांचे चिन्हांकित केले जे गेमला एक प्रमुख क्रियाकलाप बनविते.</span>
==शिशु और खेल==
|