"अन्तर्राष्ट्रीय ध्वन्यात्मक वर्णमाला": अवतरणों में अंतर

छोटा सा सुधार किया।, कड़ियाँ लगाई
टैग: मोबाइल संपादन मोबाइल एप सम्पादन Android app edit
छो बॉट: पुनर्प्रेषण ठीक कर रहा है
पंक्ति 1:
'''अंतर्राष्ट्रीय
# ional) एक ऐसी [[लिपि]] है जिसमें विश्व की सारी भाषाओं की ध्वनियाँ लिखी जा सकती हैं। इसके हर अक्षर और उसकी ध्वनि का एक-से-एक का सम्बन्ध होता है। आरम्भ में इसके अधिकतर अक्षर [[रोमन लिपि]] से लिए गए थे, लेकिन जैसे-जैसे इसमें विश्व की बहुत सी भाषाओँ की ध्वनियाँ जोड़ी जाने लगी तो बहुत से [[यूनानी वर्णमाला|यूनानी लिपि]] से प्रेरित अक्षर लिए गए और कई बिलकुल ही नए अक्षरों का इजाद किया गया। इसमें सन् २०१० तक १६० से अधिक ध्वनियों के लिए चिह्न दर्ज किए जा चुके थे, लेकिन किसी भी एक भाषा को दर्शाने के लिए इस वर्णमाला का एक भाग की ही ज़रुरत होती है।
 
इस प्रणाली के ध्वन्यात्मक [[प्रतिलेखन]] (ट्रान्सक्रिप्शन) में सूक्ष्म प्रतिलेखन [ ] के चिन्हों के बीच में और स्थूल प्रतिलेखन / / के चिन्हों के अन्दर लिखे जाते हैं। इसकी नियामक [[:en:International Phonetic Association|अन्तर्राष्ट्रीय ध्वन्यात्मक संघ]] है। उदाहरण के लिए:
 
*'''[[अंग्रेज़ी भाषा|अंग्रेज़ी]]''': This is a webpage of wikipedia. I am writing it.
*'''अ॰ध॰व॰ लिप्यान्तरण''': {{IPA|/'δɪs ɪz ə 'wɛbpeidʒ ʌv wɪkɪ'piːdiə . 'ai æm 'ʁaitiŋ ɪt./}}
*'''[[हिन्दी]] उच्चारण''': दिस् इज़् अ वेब्पेज् अव् विकिपीडिआ। आइ ऐं राइटिंग् इट्।
पंक्ति 135:
|}
 
जिस स्वर पर बलाघात लगता है, उसके शब्दांश के पहले एक << ' >> का निशान लगा दिया जाता है। जिस स्वर में [[अनुनासिकीकरण|नासिकीकरण]] होता है, उसके ऊपर टिल्ड << ~ >> का निशान लगा दिया जाता है। दीर्घ स्वरों के बाद {{IPA|ː}} का निशान लगाया जाता है।
 
== व्यंजन ==
पंक्ति 146:
|'''[[स्पर्श व्यंजन|स्पर्श]] <br /><small>(Plosive)</small>''' || [[अघोष द्वयोष्ठ्य स्पर्श|p]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[घोष द्वयोष्ठ्य स्पर्श|b]] || &nbsp;&nbsp;&nbsp; || colspan="3"|t&nbsp;&nbsp;&nbsp;d || {{IPA|ʈ}}&nbsp;&nbsp;&nbsp;{{IPA|ɖ}} || [[अघोष तालव्य स्पर्श|c]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[घोष तालव्य स्पर्श|{{IPA|ɟ}}]] || k&nbsp;&nbsp;&nbsp;g || q&nbsp;&nbsp;&nbsp;G || &nbsp;&nbsp;&nbsp; || {{IPA|ʡ}}&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; || {{IPA|ʔ}}&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;
|-align="center"
|'''[[नासिक्य व्यंजन|नासिक्य]] <br /><small>(Nasal)</small>''' || &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;m || &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[दन्त्यौष्ठ्य नासिक्य|{{IPA|ɱ}}]] || colspan="3"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[अघोष वर्त्स्य नासिक्य|{{IPA|n̥}}]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[दन्त्य, वर्त्स्य और पश्वर्त्स्य नासिक्य|n]] || &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[मूर्धन्य नासिक्य|{{IPA|ɳ}}]] || &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[तालव्य नासिक्य|{{IPA|ɲ}}]] || &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[कण्ठ्य नासिक्य|{{IPA|ŋ}}]] || &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[अलिजिह्वीय नासिक्य|{{IPA|ɴ}}]] || || ||
|-align="center"
|'''[[लुण्ठित व्यंजन|लुण्ठित]] <br /><small>(Trill)</small>''' || &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[द्वयोष्ठ्य लुण्ठित|B]] || || colspan="3"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;r || || || || &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;{{IPA|ʀ}} || || ||
|-align="center"
|'''[[उत्क्षिप्त व्यंजन|उत्क्षिप्त]] <br /><small>(Tap/Flap)</small>''' || || || colspan="3"|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[दन्त्य और वर्त्स्य उत्क्षिप्त|{{IPA|ɾ}}]] || &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[मूर्धन्य उत्क्षिप्त|{{IPA|ɽ}}]] || || || || || ||
|-align="center"
|'''[[संघर्षी व्यंजन|संघर्षी]] <br /><small>(Fricative)</small>''' || [[अघोष द्वयोष्ठ्य संघर्षी|{{IPA|ɸ}}]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[घोष द्वयोष्ठ्य संघर्षी|{{IPA|β}}]] || {{IPA|f}}&nbsp;&nbsp;&nbsp;{{IPA|v}} || [[अघोष दन्त्य संघर्षीथ़|{{IPA|θ}}]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[घोष दन्त्य संघर्षी|{{IPA|ð}}]] || s&nbsp;&nbsp;&nbsp;z || [[अघोष पश्वर्त्स्य संघर्षी|{{IPA|ʃ}}]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[घोष पश्वर्त्स्य संघर्षी|{{IPA|ʒ}}]] || {{IPA|ʂ}}&nbsp;&nbsp;&nbsp;{{IPA|ʐ}} || {{IPA|ç}}&nbsp;&nbsp;&nbsp;{{IPA|ʝ}} || {{IPA|x}}&nbsp;&nbsp;&nbsp;{{IPA|ɣ}} || {{IPA|χ}}&nbsp;&nbsp;&nbsp;{{IPA|ʁ}} || {{IPA|ħ}}&nbsp;&nbsp;&nbsp;{{IPA|ʕ}} || {{IPA|ʜ}}&nbsp;&nbsp;&nbsp;{{IPA|ʢ}} || h&nbsp;&nbsp;&nbsp;{{IPA|ɦ}}
|-align="center"
|'''पार्श्विक संघर्षी <br /><small>(Lateral fricative)</small>''' || || || colspan="3"|{{IPA|ɬ}}&nbsp;&nbsp;&nbsp;{{IPA|ɮ}} || || || || || || ||
पंक्ति 161:
|}
 
इस पृष्ठ में ध्वन्यात्मक चिह्न दिये गये हैं जो कुछ ब्राउज़र पर शायद ठीक से न दिखें। [[:en:International Phonetic Alphabet#Technical note|(सहायता)]]<br />जहाँ भी चिह्न जोड़ी में गिये गये हैं, वहाँ दाहिना चिह्न [[घोष (स्वनविज्ञान)|घोष व्यंजन]] के लिये है और बाएँ वाला [[व्याकरण|अघोष व्यंजन]] के लिये। शेडेड क्षेत्र उन ध्वनियों के लिये हैं जो मानवों के लिए असम्भव मानी जाती हैं।
 
ध्यान दें कि [[महाप्राण और अल्पप्राण व्यंजन|महाप्राण ध्वनियों]] - जैसे ख, घ, फ, ध, आदि - के लिये उसके [[महाप्राण और अल्पप्राण व्यंजन|अल्पप्राण]] चिह्न के बाद ऊपर की ओर एक छोटा '''h''' का निशान लगाया जाता है, जैसे :
* ख / {{IPA|kʰ}} /
* भ / {{IPA|bʰ}} /
 
[[दन्त्य व्यंजन]] [[वर्त्स्य व्यंजनोंव्यंजन]]ों से अलग दिखाने के लिये ऐसे लिखे जा सकते हैं :
* त / {{IPA|t̪}} /
* द / {{IPA|d̪}} /