"सिद्ध साहित्य": अवतरणों में अंतर
Content deleted Content added
No edit summary |
अनुनाद सिंह (वार्ता | योगदान) No edit summary |
||
पंक्ति 1:
{{हहेच लेख| कारण=[[वि:मूल शोध|मूल शोध]]।| चर्चा_पृष्ठ= विकिपीडिया:पृष्ठ हटाने हेतु चर्चा/लेख/सिद्ध साहित्य}}
''' सिद्ध साहित्य ''' ब्रजयानी [[सिद्ध (बौद्ध-धर्म)|सिद्धों]] के द्वारा रचा गया साहित्य है। इनका संबंध [[बौद्ध धर्म]] से है। ये [[भारत]] के पूर्वी भाग में सक्रिय थे। इनकी संख्या 84 मानी जाती है जिनमें [[सरह]]प्पा, [[शबरप्पा]], [[लुइप्पा]], [[डोम्भिप्पा]], [[कुक्कुरिप्पा]]
साधना अवस्था से निकली सिद्धों की वाणी '[[चर्यापद|चरिया गीत / चर्यागीत]]' कहलाती है।
सिद्ध साहित्य में [[जातिवाद|जातिवाद]] और वाह्याचारों पर प्रहार किया गया है। इसमें [[देहवाद]] का महिमा मण्डन और [[सहज साधना]] पर बल दिया गया है। इसमें [[महासुखवाद]] द्वारा ईश्वरत्व की प्राप्ति पर बल दिया गया है। सिद्ध साहित्य के रचयिताओं में लुइपा सर्वश्रेष्ठ हैं।
== प्रसार क्षेत्र ==
सिद्ध सा हित्य [[बिहार]] से लेकर [[असम]] तक फैला था। [[राहुल सांकृत्यायन|राहुल संकृत्यायन]] ने 84 सिद्धों के नामों का उल्लेख किया है जिनमें सिद्ध '[[सरह]]पा' से यह साहित्य आरम्भ होता है। [[बिहार]] के नालन्दा विद्यापीठ इनके मुख्य अड्डे माने जाते हैं। बख्तियार खिलजी ने आक्रमण कर इन्हें भारी नुकसान पहुचाया बाद में यह 'भोट' देश चले गए। इनकी रचनाओं का एक संग्रह महामहोपाध्याय [[हरप्रसाद शास्त्री]] ने [[बाङ्ला भाषा|बांग्ला भाषा]] में 'बौद्धगान-ओ-दोहा' के नाम से निकाला।
Line 13 ⟶ 14:
*(२) उपदेश परक साहित्य
*(३) साधना सम्बन्धी या रहस्यवादी साहित्य
== भाषा-शैली ==
सिद्धों की भाषा में 'उलटबासी' शैली का पूर्व रुप देखने को मिलता है। इनकी भाषा को संध्या भाषा कहा गया है।
Line 26 ⟶ 28:
== प्रमुख सिद्ध कवि व उनकी रचनाएँ==
* [[सरह]]पा (769 ई.) - दोहाकोष
* लुइपा (773 ई. लगभग) -- लुइपादगीतिका
* शबरपा (780 ई.) -- चर्यापद , महामुद्रावज्रगीति , वज्रयोगिनीसाधना
* कण्हपा (820 ई. लगभग) --
* डोंभिपा (840 ई. लगभग)-- डोंबिगीतिका, योगचर्या, अक्षरद्विकोपदेश▼
▲* डोंभिपा (840 ई. लगभग) -- डोंबिगीतिका, योगचर्या, अक्षरद्विकोपदेश
* भूसुकपा-- बोधिचर्यावतार
* आर्यदेवपा -- कावेरीगीतिका
* कंवणपा -- चर्यागीतिका
* कंबलपा -- असंबंध-सर्ग दृष्टि
* गुंडरीपा -- चर्यागीति
* जयनन्दीपा -- तर्क मुदँगर कारिका
* जालंधरपा -- वियुक्त मंजरी गीति, हुँकार चित्त , भावना क्रम
* दारिकपा -- महागुह्य तत्त्वोपदेश
* धामपा -- सुगत दृष्टिगीतिकाचर्या
== आलोचना ==▼
▲== आलोचना ==
==सन्दर्भ==
|