"शनि के प्राकृतिक उपग्रह": अवतरणों में अंतर

No edit summary
No edit summary
पंक्ति 2:
[[File:Moons of Saturn 2007.jpg|200px|right|thumb|[[शनि (ग्रह)|शनि]] के कुछ मुख्य उपग्रह: टाइटन बीच का बड़ा नारंगी गोला है जिसके ऊपर बाक़ी चन्द्रमा दर्शाए गए हैं]]
हमारे [[सौर मण्डल]] के छठे [[ग्रह]] [[शनि (ग्रह)|शनि]] के बहुत से भिन्न-भिन्न प्रकार के उपग्रह हैं, जिनमें १ कि॰मी॰ से भी कम आकार के [[नन्हे चाँद]] और भयंकर आकार वाला [[टाइटन (चंद्रमा)|टाइटन]] (जो [[बुध (ग्रह)|बुध ग्रह]] से भी बड़ा है) शामिल हैं। कुल मिलकर, सन् २०१० तक, शनि के ६२ ज्ञात [[उपग्रह]] थे जिनकी [[कक्षा (भौतिकी)|परिक्रमा की कक्षाएँ]] परखी जा चुकी थीं। इनमें से केवल १३ का व्यास (डायामीटर) ५० किमी से अधिक था, और इनमें से ५३ का नामकरण किया जा चुका था। शनि के सात चन्द्रमा इतने बड़े हैं के वे अपने [[गुरुत्वाकर्षण]] की खींच से स्वयं को पूरा गोल आकार का कर पाएँ हैं। इन सारे चंद्रमाओं में से दो वैज्ञानिकों की लिए विशेष दिलचस्पी रखते हैं: टाइटन, जो सौरमंडल का दूसरा सब से बड़ा उपग्रह है और जिसपर पृथ्वी की तरह [[नाइट्रोजन]] गैस से भरपूर पृथ्वी से भी घना वायुमंडल है, और [[ऍनसॅलअडस (उपग्रह)|ऍनसॅलअडस]], जिसपर गैस और धुल के फव्वारे हैं और जिसके दक्षिणी ध्रुव की सतह के नीचे पानी का बड़ा जलाशय होने की सम्भावना है।
 
==आकार==
शनि का उपग्रह मण्डल बहुत ही एक-तरफ़ा है: शनि के इर्द-गिर्द उसके उपग्रहों और छल्लों में मिलकर जितना भी द्रव्यमान उसकी परिक्रमा कर रहा है उसका ९६% से अधिक हिस्सा सिर्फ़ एक उपग्रह, टाइटन में निहित है। शनि के बाक़ी ३ गोलाकार चंद्रमाओं में लगभग ४% है। अन्य ५० से भी अधिक उपग्रहों और छल्लों को मिलाकर सिर्फ़ ०.०४% ही बनता है।
 
{| class="wikitable" style="clear:left;"
|-
! colspan="6" style="background:#fff;"| शनि के मुख्य उपग्रह (पृथ्वी के [[चन्द्रमा]] की तुलना में)
|- style="background:#efefef;"
!| नाम<br />
! व्यास<br />(किमी)<ref name="Thomas2007">{{cite journal|last=Thomas|first=P.C|coauthors=Burns, J.A.; Helfenstein, P. ''et al.''|title=Shapes of the saturnian icy satellites and their significance|journal=Icarus|volume=190|pages=573–584|url=http://www.geoinf.fu-berlin.de/publications/denk/2007/ThomasEtAl_SaturnMoonsShapes_Icarus_2007.pdf|format=PDF|year=2007|doi=10.1016/j.icarus.2007.03.012|bibcode=2007Icar..190..573T}}</ref>
! [[द्रव्यमान]]<br />(किलोग्राम)<ref name="Jacobson2006">{{cite doi|10.1086/508812}}</ref>
! परिक्रमा [[कक्षा (भौतिकी)|कक्षा]] का अर्धव्यास<br />(किमी)<ref name="NASA">{{cite web|title=Saturnian Satellite Fact Sheet|publisher=[[NASA]] (National Space Science Data Center) |last=Williams |first=David R.|url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/saturniansatfact.html|date=August 21, 2008 |accessdate=April 27, 2010}}</ref>
! एक परिक्रमा का समय<br />(दिन)<ref name=NASA/>
|- style="background:#eef; text-align:center;"
| '''[[माएमस (उपग्रह)|माएमस]]''' || 400<br />(चाँद का 12%) || 0.4×10<sup>20</sup><br />(चाँद का 0.05%) || 185,000<br />(चाँद का 50%) || 0.9<br />(चाँद का 3%)
|- style="background:#eef; text-align:center;"
| '''[[ऍनसॅलअडस (उपग्रह)|ऍनसॅलअडस]]''' || 500<br />(चाँद का 14%) || 1.1×10<sup>20</sup><br />(चाँद का 0.2%) || 238,000<br />(चाँद का 60%) || 1.4<br />(चाँद का 5%)
|- style="background:#eef; text-align:center;"
| '''[[टॅथिस (उपग्रह)|टॅथिस]]''' || 1,070<br />(चाँद का 30%) || 6.2×10<sup>20</sup><br />(चाँद का 0.8%) || 295,000<br />(चाँद का 80%) || 1.9<br />(चाँद का 7%)
|- style="background:#eef; text-align:center;"
| '''[[डायोन (उपग्रह)|डायोन]]''' || 1,120<br />(चाँद का 32%) || 11×10<sup>20</sup><br />(चाँद का 1.5%) || 377,000<br />(चाँद का 100%) || 2.7<br />(चाँद का 10%)
|- style="background:#eef; text-align:center;"
| '''[[रिया (उपग्रह)|रिया]]''' || 1,530<br />(चाँद का 44%) || 23×10<sup>20</sup><br />(चाँद का 3%) || 527,000<br />(चाँद का 140%) || 4.5<br />(चाँद का 20%)
|- style="background:#eef; text-align:center;"
| '''[[टाइटन (उपग्रह)|टाइटन]]''' || 5,150<br />(चाँद का 148%)<br />(चाँद का 75%) || 1,350×10<sup>20</sup><br />(चाँद का 180%) || 1,222,000<br />(चाँद का 320%) || 16<br />(चाँद का 60%)
|- style="background:#eef; text-align:center;"
| '''[[आऐपिटस (उपग्रह)|आऐपिटस]]''' || 1,470<br />(चाँद का 42%) || 18×10<sup>20</sup><br />(चाँद का 2.5%) || 3,560,000<br />(चाँद का 930%) || 79<br />(चाँद का 290%)
|}
 
==इन्हें भी देखें==
Line 7 ⟶ 35:
*[[टाइटन (चंद्रमा)]]
*[[प्राकृतिक उपग्रह]]
 
==सन्दर्भ==
<small>{{reflist|2}}</small>
 
[[श्रेणी:प्राकृतिक उपग्रह]]