"वेदाङ्ग ज्योतिष": अवतरणों में अंतर

छो Bot: अंगराग परिवर्तन
No edit summary
पंक्ति 1:
{{आधार}}
[[लगध]] का '''वेदाङ्ग ज्योतिष''' एक प्राचीन [[ज्योतिष]] ग्रन्थ है। इसका काल १३५० ई पू माना जाता है।
 
वेदाङ्गज्योतिष कालविज्ञापक शास्र है। माना जाता है कि मुहूर्त्त शोधकर किये गये यज्ञादि कार्य फल देते हैं अन्यथा नहीं। कहा गया है कि-
 
: '''वेदा हि यज्ञार्थमभिप्रवृत्ताः कालानुपूर्वा विहिताश्च यज्ञाः ।'''
: '''तस्मादिदं कालविधानशास्त्रं यो ज्यौतिषं वेद स वेद यज्ञान् ॥''' (आर्चज्यौतिषम् ३६)
 
चारो वेदों के पृथक् पृथक् ज्योतिषशास्त्र थे। उनमें से सामवेद का ज्यौतिषशास्त्र अप्राप्य है, शेष तीन वेदों के ज्यौतिषात्र प्राप्त होते हैं।
*(१) ऋग्वेद का ज्यौतिष शास्त्र - आर्चज्यौतिषम् : इसमें ३६ पद्य हैं।
*(२) यजुर्वेद का ज्यौतिष शास्त्र – याजुषज्यौतिषम् : इसमें ३९ पद्य हैं।
* (३) अथर्ववेद ज्यौतिष शास्त्र - आथर्वणज्यौतिषम् : इसमें १६२ पद्य हैं।
 
इन तीनों ज्योतिषों के प्रनेता [[लगध]] नामक आचार्य हैं। यजुर्वेद के ज्योतिष के दो प्रामाणिक भाष्य भी प्राप्त होते हैं: एक सोमाकरविरचित प्राचीन भाष्य, द्वितीय [[सुघाकर द्विवेदी]] द्वारा रचित नवीन भाष्य। ज्योतिषशास्त्र के तीन स्कन्ध हैं जिससे इसे ज्योतिषशास्त्र को 'त्रिस्कन्ध' कहा जाता है। कहा गया है –
 
: सिध्दान्तसंहिताहोरारुपं स्कन्धत्रयात्मकम् ।
: वेदस्य निर्मलं चक्षुर्ज्योतिश्शास्त्रमनुत्तमम् ॥
 
==बाहरी कड़ियाँ==
*[https://sa.wikisource.org/wiki/ऋग्वेदवेदाङ्गज्योतिषम् '''ऋग्वेदवेदाङ्गज्योतिषम्''']
 
[[श्रेणी:ज्योतिष]]