बालमणि अम्मा का रचनात्मक योगदान

बालमणि अम्मा का रचनात्मक योगदान अत्यंत व्यापक है। जिसमें गद्य, पद्य, अनुवाद और बाल साहित्य सभी समाए हुए हैं। उनका रचनाकाल भी 50 से अधिक वर्षों तक फैला हुआ है और वे अपने अंतिम समय तक कुछ न कुछ रचती ही रहीं। इस लेख में उनकी लगभग समस्त रचनाओं को सम्मिलित करने का प्रयास किया गया है।

बालमणि अम्मा की पेंटिंग
यह पृष्ठ मलयालम भाषा एवं साहित्य से संबंधित निम्न लेख श्रृंखला का हिस्सा है-
नालापत बालमणि अम्मा

रचना यात्रा का प्रारंभ संपादित करें

अम्मा का विवाह वर्ष 1928 में वी॰ एम॰ नायर के साथ हुआ और वे उनके साथ कलकत्ता में रहने लगीं। कलकत्ता- वास के अनुभवों ने उनकी काव्य चेतना को प्रभावित किया। अपनी प्रथम प्रकाशित और चर्चित कविता 'कलकत्ते का काला कुटिया'उन्होने अपने पतिदेव के अनुरोध पर लिखी थी, जबकि अंतररतमा की प्रेरणा से लिखी गई उनकी पहली कविता 'मातृचुंबन' है। उनकी प्रारंभिक कविताओं में से एक 'गौरैया' शीर्षक कविता उस दौर में अत्यंत लोकप्रिय हुई। इसे केरल राज्य की पाठ्य-पुस्तकों में सम्मिलित किया गया। बाद में उन्होने गर्भधारण, प्रसव और शिशु पोषण के स्त्रीजनित अनुभवों को अपनी कविताओं में पिरोया। उन्होंने छोटी अवस्था से ही कविताएँ लिखना शुरू कर दिया था। उनकी पहला कविता संग्रह "कूप्पुकई" 1930 में प्रकाशित हुआ था। उन्हें सर्वप्रथम कोचीन ब्रिटिश राज के पूर्व शासक राम वर्मा परीक्षित थंपूरन के द्वारा "साहित्य निपुण पुरस्कारम" प्रदान किया गया। 1987 में प्रकाशित "निवेद्यम" उनकी कविताओं का चर्चित संग्रह है। कवि एन॰ नारायण मेनन की मौत पर शोकगीत के रूप में उनका एक संग्रह "लोकांठरांगलील" नाम से आया था।[1]

प्रकाशित ग्रंथ संपादित करें

प्रकाशित ग्रंथ रचनाकाल अन्य तथ्य
कूप्पुकई १९३० प्रथम काव्य संग्रह,[2]
अम्मा १९३४ काव्य संग्रह,[3]
कुटुंबनी १९३६ काव्य संग्रह,[4]
धर्ममर्गथिल १९३८ काव्य संग्रह,[5]
स्त्री हृदयम १९३९ काव्य संग्रह,[6]
प्रभंकुरम १९४२ काव्य संग्रह,[7]
ऊंजलींमेल १९४६ काव्य संग्रह,[8]
भवनईल १९४२ काव्य संग्रह,[9]
कालिकोट्टा १९४९ काव्य संग्रह,[10]
भावनाईल १९५१ काव्य संग्रह,[11]
अवार पेयदुन्नु १९५२ काव्य संग्रह,[12]
प्रणामम १९५४ काव्य संग्रह,[13]
लोकांठरांगलील १९५५ काव्य संग्रह,[14]
सोपनाम १९५८ काव्य संग्रह,[15]
मुथास्सी १९६२ कविता संग्रह "मुथास्सी" के लिए अम्मा को १९६३ में केरल साहित्य अकादमी और १९६५ में साहित्य अकादमी पुरस्कार प्राप्त हुआ।[16]
अंबलथीलेक्कू १९६७ काव्य संग्रह,[17]
नगरथिल १९६८ काव्य संग्रह,[18]
वाईलारुंम्पोल १९७१ काव्य संग्रह,[19]
अमृथंगमया १९७८ काव्य संग्रह,[20]
संध्या १९८२ काव्य संग्रह,[21]
निवेद्यम १९८७ "निवेद्यम" (काव्य संग्रह) के लिए अम्मा को १९९५ में सरस्वती सम्मान प्राप्त हुआ।[22]
मथृहृदयम १९८८ काव्य संग्रह,[23]
मज़्हुवींट कथा १९६६ बाल साहित्य,[24]
जीविताट्टीलुट १९६९ आत्मकथात्मक निबंधों का संकलन,[25]
सरस्वती की चेतना २००२ आत्मकथात्मक टिप्पणियाँ हिन्दी मे,[26]
छप्पन कविताएं-बालमणि अम्मा १९७१ मलयालम भाषा से हिन्दी में अनुवाद,[27]
थर्टी पोएम्स-बालमणि अम्मा १९७९ मलयालम भाषा से अँग्रेजी में अनुवाद,[28]
निवेदया २००३ मलयालम भाषा से हिन्दी में अनुवाद,[29]
Chakravalam (Horizon) १९४० हिन्दी अनुवाद: क्षितिज, (मलयालम भाषा से अँग्रेजी में अनुवाद,[30]
Mother १९५० हिन्दी अनुवाद: माँ, (मलयालम भाषा से अँग्रेजी में अनुवाद,[31]
वाला २०१० मृत्योपरांत प्रकाशित कृति,[32]
बालमणिअम्मायूडे कविथाकाल (सम्पूर्ण सम्हारम) २०१२ समग्र साहित्य ग्रंथ[33]
बाहरी चित्र
  बालमणि अम्मा सृजन के दौरान फ्लिकर डॉट कॉम

इन्हें भी देखें संपादित करें

सन्दर्भ संपादित करें

  1. "A prolific writer" [एक विपुल लेखिका]. द हिन्दू (अंग्रेज़ी में). 30 सितम्बर 2004. मूल से 28 जनवरी 2005 को पुरालेखित. अभिगमन तिथि 23 अप्रैल 2014.
  2. बालमणि अम्मा (1970, द्वितीय संस्करण). കൂപ്പുകൈ [कूप्पुकई] (मलयालम में). मातृभूमि प्रेस. पृ॰ 39. ASIN B0000CQ2AY. |year= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद)
  3. बालमणि अम्मा (1970, द्वितीय संस्करण). അമ്മ [अम्मा] (मलयालम में). मातृभूमि प्रेस. पृ॰ 38. ASIN B0000CQ1N3. |year= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद)
  4. नालापत बालमणि अम्मा (1936). കുടുംബിനി [कुटुंबनी] (मलयालम में). मातृभूमि बुक्स.
  5. बालमणि अम्मा (1954). ധർമ്മമാർഗ്ഗത്തിൽ [धर्ममर्गथिल] (मलयालम में). मातृभूमि प्रेस. पृ॰ 2. ASIN B0000CQ0BG.
  6. नालापत बालमणि अम्मा (193९). സ്ത്രീഹൃദയം [स्त्री हृदयम] (मलयालम में). मातृभूमि बुक्स.
  7. नालापत बालमणि अम्मा (1942). പ്രഭാങ്കുരം [प्रभंकुरम] (मलयालम में). मातृभूमि बुक्स.
  8. नालापत बालमणि अम्मा (1946). ഊഞ്ഞാലിന്മേൽ [ऊंजलींमेल] (मलयालम में). मातृभूमि बुक्स.
  9. नालापत बालमणि अम्मा (1942). ഭാവനയിൽ [भवनईल] (मलयालम में). मातृभूमि बुक्स.
  10. बालमणि अम्मा (1949). കളിക്കൊട്ട [कालिकोट्टा] (मलयालम में). मातृभूमि प्रेस. पृ॰ 32. ASIN B0000CQ0BH.
  11. बालमणि अम्मा (1951). വെളിച്ചത്തിൽ [भावनाईल] (मलयालम में). मंगलोदयम लिमिटेड. पृ॰ 43. ASIN B0000CQ2AL.
  12. नालापत बालमणि अम्मा (1952). അവർ പാടുന്നു [अवार पेयदुन्नु] (मलयालम में). मातृभूमि बुक्स.
  13. नालापत बालमणि अम्मा (1954). പ്രണാമം [प्रणामम] (मलयालम में). मातृभूमि प्रेस. पृ॰ 2. ASIN B0000CQ0BF.
  14. नालापत बालमणि अम्मा (1955). ലോകാന്തരങ്ങളിൽ [लोकांठरांगलील] (मलयालम में). मातृभूमि बुक्स.
  15. नालापत बालमणि अम्मा (1958). സോപാനം [सोपनाम] (मलयालम में). मातृभूमि बुक्स.
  16. नालापत बालमणि अम्मा (1962). മുത്തശ്ശി [मुथास्सी] (मलयालम में). मातृभूमि बुक्स.
  17. नालापत बालमणि अम्मा (1967). അമ്പലത്തിൽ [अंबलथीलेक्कू] (मलयालम में). मातृभूमि बुक्स.
  18. नालापत बालमणि अम्मा (1968). നഗരത്തിൽ [नगरथिल] (मलयालम में). मातृभूमि बुक्स.
  19. नालापत बालमणि अम्मा (1971). വെയിലാറുമ്പോൾ [वाईलारुंम्पोल] (मलयालम में). मातृभूमि बुक्स. पृ॰ 46.
  20. नालापत बालमणि अम्मा (1978). അമൃതംഗമയ [अमृथंगमया] (मलयालम में). मातृभूमि बुक्स.
  21. नालापत बालमणि अम्मा (1982). സന്ധ്യ [संध्या] (मलयालम में). मातृभूमि बुक्स.
  22. नालापत बालमणि अम्मा (1987). നിവേദ്യം [निवेद्यम] (मलयालम में). वाणी प्रकाशन. आई॰ऍस॰बी॰ऍन॰ 81-7055-501-9.
  23. नालापत बालमणि अम्मा (1988). മാതൃഹൃദയം [मथृहृदयम] (मलयालम में). मातृभूमि बुक्स.
  24. बालमणि अम्मा (1966). മഴുവിന്റെ കഥ [मज़्हुवींट कथा] (मलयालम में). मातृभूमि प्रेस. पृ॰ 50. ASIN B0000CQ0BG.
  25. नालापत बालमणि अम्मा (1969). സഹപാഠികൾ [जीविताट्टीलुट] (मलयालम में). मातृभूमि. पृ॰ 126. ASIN B0000CQ1N5.
  26. नालापत बालमणि अम्मा, अनुवादक: डॉ आरसु. "सरस्वती की चेतना (पुस्तक)" (एचटीएमएल). गूगल बूक. मूल से 14 जुलाई 2014 को पुरालेखित. अभिगमन तिथि 1 जुलाई 2014.
  27. बालमणि अम्मा (1971). छप्पन कविताएं (पेपर बैक). भारतीय ज्ञानपीठ प्रकाशन, दिल्ली. पृ॰ 159.
  28. बालमणि अम्मा (1979). Thirty Poems [थर्टी पोएम्स] (अंग्रेज़ी में). संगम बुक्स लिमिटेड. पृ॰ 72. आई॰ऍस॰बी॰ऍन॰ 9780861256259.
  29. नालापत बालमणि अम्मा (2003). निवेदया (सजिल्द). वाणी प्रकाशन. पृ॰ 672. आई॰ऍस॰बी॰ऍन॰ 9788170555018.
  30. Nālappāṭṭ Nārāyaṇamēnōn; Bālāmaṇiyamma (1940). Chakravalam (Horizon)[[हिन्दी]]: चक्रवलम होरीज़ोन (अंग्रेज़ी में). Bombay, International Book House. मूल से 13 मई 2014 को पुरालेखित. अभिगमन तिथि 15 जून 2020. URL–wikilink conflict (मदद)
  31. Bālāmaṇiyamma (1950(2d ed)). Mother [[हिन्दी]]: माँ (अंग्रेज़ी में). Bombay, International Book House. मूल से 14 मार्च 2016 को पुरालेखित. अभिगमन तिथि 15 जून 2020. |year= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद); URL–wikilink conflict (मदद)
  32. बालमणि अम्मा (2010). வள [वाला] (पेपर बैक) (मलयालम में). माथरुभूमि बुक्स. पृ॰ 40. आई॰ऍस॰बी॰ऍन॰ 9788182648821.
  33. बालमणि अम्मा (2012 (जून)). ബാലാമണിഅമ്മയുടെ കവിതകള്‍ ['बालमणिअम्मायूडे कविथाकाल' (सम्पूर्ण सम्हारम)] (सजिल्द) (मलयालम में). माथरुभूमि बुक्स. पृ॰ 760. मूल से 14 जुलाई 2014 को पुरालेखित. अभिगमन तिथि 3 जुलाई 2014. |year= में तिथि प्राचल का मान जाँचें (मदद)

बाहरी कड़ियाँ संपादित करें